منظومه ی اجمالی عروض

 

(منظومه‌ ی اجمالی عروض)

 

ای کـه خــواهــی در سخـن گـویـا شــوی
شــاعــــری ، شــوریـــده و شــیدا شــوی

 

بـــــایــــد آمـــــوزی ، (فـنـــــون وزن) را
کــــه بـــوَد بســیـار ، در آن نکـتــــه هـــا

 

(وزن) اگــر چــه ابـتـــدای شــاعــری‌ست
گوش کن اکنون که گویم (وزن) چیست؟

 

شش (مُصوّت) هسـت (کوتاه) و (بلنــد)
گــر بــدانــی چیـست ، گـــردی سربلنـــد

 

( اَ ) ـ ( اِ ) ـ ( اُ ) با هم همه کوتاه هست
( آ ) و (ایـ) و (او) بلنـــد و دلکـش است

 

سـه هجـــا داریــم (کــوتـــاه) و (بلنـــد)
وآن دگر باشـد (کشـیده) ، چون کمنــــد

 

چـون (کشـیده) ، قـابل (تقطیـع) نیـست
بگـذر از آن تا ( هجــا) دانی که چیـست؟

 

هـر صـــدایــی کــه رسـد بـر گــوش مـــا
هســت در (تقطیـــع) ، عـنــــوان هجـــــا

 

چون (هجــاهــا) را (نمـــادی) نیز هسـت
این (ــ) بلنـد و این یکی (U) کوتاه است

 

(مـن) بلنـــد و (مــا) بلنـــد و (او) بلنـــد 
(بِــه) وُ (کــِه) کــوتــاه ، در یـادت ببـــند

 

تــا بـــدانـــی وزن ایــن اشعــــار چیست
(رکــن) آن در زیــر شعــــر مــولــوی‌ست

 

"هــر کسی از ظــنّ خــود شـد یـــار مـن"
فـــاعــلاتـــن ، فـــاعــلاتـــن ، فـــاعـــلـن

 

هســت وزن (مثــنوی) ایــن (رکـــن) ‌هـا
کــه بـــوَد (معیـــار سنجـش) ، نـــزد مــا

 

نـــام اوزان عـــروضــی ، (بحـــر) هسـت
که از آن‌هـا هرچـه‌ات گــویــم کــم اسـت

 

نـــام (بحــــرِ) مثــنوی ، بــاشد (رَمـَـــل)
کــه بـــوَد شــیرین ‌تــر از قنـــد و عســل

 

هســت ارکـــانــش (مُسَـدّس) در شمــــار
رکـــن آخـــر هسـت ، محــذوف و قصــار

 

هسـت (دَه بحـــر) دگـر بشنو چــه هسـت
 کـه بـه راحـت، مـی‌تــوان آری بــه دسـت

 

(مُجتَث)است و (مُنسَرح) وآنگه (خفیف)
هم (بسیط) و هم (سریع)است ای‌ظریف!

 

هم (تقـــارب) هم (مضــارع) هم (هَـــزَج)
هم (رَجَـــز) هم (مُقتضب) شـد رج به رج

 

(رکــن اوزان) ، نیــــز بـــاشــد در شمـــار
مختلـف ؛ آن را بــه گـــوش جـــان سپــار

 

هـم (مُسـَدّس) هـم (مُثـَـمّن) نیـــز هسـت
که (زحــافــاتـش) ، مــلال انگیـــز هسـت

 

🔲

 

بعــد از ایـن‌ هــا (اختــیار شـاعــری) ‌ست
گرچـه گــاهــی (اضطــرار شـاعــری‌) ست

 

آخـــر مصـرع چــه (کــوتـــاه) و (بلنـــد)
یـا (کشـیده) ؛ آن (هجــا) گــردد (بلنـــد)

 

(قــافیــه) تکـــرار اگــر شــد نـــاگـــزیـــر
بگـــــذر از تقصــیر عـــــذرم ، ای خبــــیر

 

(خــوانـش اشعـــار) را ، بـــایــد درسـت
اینــک آمــــوزیــــد ، از (بـیــت نخسـت)

 

گــاه باید خــوانــد بـا (تخـفـیــف) نیـــز
آنچــه می‌بــاشــد (مُشـدّد) ای عـــزیــــز

 

گــاه هــم (طبــق ضــرورت) ، در بیـــان
خــوانـده می‌گــردد (مشـدّد) ، واژگـــان

 

گـاه حــرفِ ســاکـِـنِ (ت) مثل (چیست)
می‌شود (ساقط) که گـویی هیـچ نیست

 

همچنـین (دو سـاکِــن) از بعـــدِ (بلنــــد)
گاه (یک) (ساقط) شود بی چون و چند

 

مـی‌تــوان بیــنی دریـن مصــرع ، عیــان
(کــارد) را کـه گشــته ساقـط ، (دال) آن

 

یـا ‌شــود (ادغــــام) ، بعضــی واژگــــان
در تـلفـــظ ، کــه ‌شــود (در آن) ، (دران)

 

یـا که (خــواهــر) وقت (تقطیــع) کــلام
طِبق خوانش هست (خــاهـــر) والسلام

 

اولیــــن رکـــــن (فَعــَــــلاتـــــن) تــــوان
(فـــاعــــلاتـــن) گــــردد ای آرام جــــان!

 

طِبــق ضـربــاهنــگ خـــاص شعــــرهــــا
می‌شـود تقطیــع ، هـــر گـــونــه هجـــــا

 

حــرف (نــون سـاکنــه) بعـــد از (بلنـــد)
خــارج از (تقطیــع) ، هسـت ای هوشمند

 

مثل (جان) و(این) و(آن) و هرچه هست
جمله از (تقطیــع) شعــری (ساقط) است

 

هست (تسکیـن) قــاعــده ، کــه می‌تـوان
(دو هجــا) کـه هست (کــوتـه) همــزمـان

 

(دو هجـــا) را (یک هجـــا) اِعمـــال کــرد
تـا کــه (دو کــوتــاه) ، گـردد (یک بلنـــد)

 

(قلـب) یعنـی: (جـــا بـه جـــایی هجــــا)
کــه بــوَد مخصـوص بعضـی (رکــن ‌هــا)

 

کــه شـود : (مُفــتـعـــلن) ، (مفـــاعـــلـن)
یــا شود : (مَــفــاعـــلـن) ، (مفــتـعـــَلـن)

 

بعـــد از آن (اِشــباع) بـــاشــد در زبــــان
کـه بـه شـدّت می‌شود (کــوتـه) ، بیـــان

 

مثــل حــرف (کــه) که بی‌شک در هجـــا
هست (کوته) ، دان (بلنـد)ش مثل (کـا)

 

بعــد هـم (ابــدال) ، نــوعـی دیگــر است
در خصوص (سـه هجــــای) آخـــــر است

 

کــه (فَعَــلُن) می‌شـود (فــع لُــن) عــزیــز
بیش ازیـن با خـود مکــن جنـگ و سـتـیز

 

زآنکـــه هـــرچـــه بـــوده لازم، گفـتـــه‌ام
گـــوهـــر (بحـــر عـــروضـی) ، سفتـــه‌ام

 

تــا همین ‌جـا را اگـر خـــوانـــی بـه جـِــدّ
می‌شــوی در شعـــرگـــویـــی ، مسـتعـــد

 

وزن را (ساقی) بــه نظــــم ســاده گفــت
غنچـــه ی (وزن عــــروضـی) را شکفــت

 

گــر کــه هســتی طــالــب شعــــر وزیـــن
باش ازین خـرمـن به همت خـوشـه‌چیــن

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)
https://t.me/arozghfie

بدون نرد ذلت ، ساختم کاشانه ی خود را

(آزاده خویی)

 

بــدون نــَــرد ذلّـت، ساختـــم کــاشــانه‌ی خود را
مبــادا تــا کــه بـــازم ، عــــزت مـــردانه‌ی خود را

 

نــدارد حـاصــلی در ایـن دو روز عمـــر بی بنــیان
که از خشت خطـا ، بنـیان کنم کــاشــانه‌ی خود را

 

سـتادم سروسان بر پا که همچون تــاک از حاجت
نســازم خــم به زیــر بــار منّـت ، شــانه‌ی خود را

 

چنــین آزاده‌خــویــی را بـه دنیـــایــی نمی‌بخشم
اگــــر حتیٰ دهــم از کـف، سـرِ فــــرزانه‌ی خود را

 

مکــن ســودا به بـازار خیــانـت طبــع خود هرگـز
مَــده از کـف بــه نــــانــی، کِـلـک آزادانه‌ی خود را

 

بنــــای زنـــدگــی‌ات را مکــن بنـــیان بـه روی آب
که در ســیل فنـــا بیـنی یقیـن ویـــرانه‌ی خود را

 

مشو با غیــر اهـــل درد ، یــار و همــدل و همــدم
که سـازی آگـه از خــود دشمــن بیــگانه‌ی خود را

 

غرض عبــرت بوَد در این حدیث و قصه‌ی مُجمل
بیـــان کــردم کـه دانـی قصّــه و افسانه‌ی خود را

 

شراب از خــون دل گیـــرم بــدون منّـت (ساقی)
ز خـون رَز ، نخواهــم پـُـر کنــم پیمــانه‌ی خود را

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)

 

انسان چو با حیوان نشیند خو بگیرد

(هم‌زیستی)

انسان چو با حیوان نشیند خو بگیرد

کــردار و پنـــدار و عمــل از او بگیرد

هـم‌زیسـتی ، تــأثیــر در رفتـــار دارد

هرکس ز همخوی خودش الگو بگیرد

سید محمدرضا شمس (ساقی)

به سرِ کوی تو با سوز و گداز آمده‌ام

✅ 20 مهرماہ، سالروز بزرگداشت حضرت لسان ‌الغیب، حافظ شیرازی بر اهالی شعر و ادب و فرهنگ، گرامی باد.

 

(بر مزار حضرت حافظ)

 

به سرِ کوی تو با سوز و گداز آمده‌ام
به مداوای دل ای محرم راز ، آمده‌ام

 

ایکه در بزم سخن، صدر نشین غزلی
شاعری کوچکم از روی نیاز آمده‌ام

 

مرغ دل در قفس سینه به تنگ آمدہ بود
که به دیدار تو از راہ دراز آمده‌ام

 

تا ز شیراز حضورت ببرم توشه‌ی فضل
از قم از جاده‌ی پر شیب و فراز آمده‌ام

 

تا زنم بوسه به درگاہ رفیعت ز خلوص
با سمند دلِ دیوانه ، بتاز آمده‌ام

 

دل ، چو آهنگ طربخانه‌ی عرفان تو کرد
بی دف و بربط و چنگ و نی و ساز آمده‌ام

 

تو خدای غزل و حکمت و عرفانی و من
سوی درگاه تو ای بندہ نواز ، آمده‌ام

 

همدم شام غریبانه‌ی من شعر تو شد
که ز شام دل زارم ، به حجاز آمده‌ام

 

زائر کعبه‌ی عشق تو شدم از سرِ جان
که به احرام تو در حال نماز آمده‌ام

 

بر درِ میکده‌ی شعر تو ای (ساقی) عشق
بهرِ یک جرعه‌ی پرسوز و گداز آمده‌ام .

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)
1373 - شیراز 

همه شب به یاد رویت نظری به ماه دارم

(استحاله)

 

همه شب به یاد رویت نظری به ماه دارم
به جنون کشیده مانم چو به مَه نگاه دارم

 

دل من به جستجویت همه شب بشوق رویت
شده معتکف به کویت چو تو پادشاه دارم

 

نه شب مرا سحرگه نه سحر ز سوزم آگه
که ز سوز هجرت ای مَه! دلِ پر ز آه دارم

 

شده عشق روی دلبر اگرم گناه و کیفر
به یقین هزار دفتر ، سیه از گناه دارم

 

برو کاروان شتابان که منم در این بیابان
به هوای ماه کنعان دل و دین به چاه دارم

 

نه دلِ مرا قراری، نه امیدِ وصل یاری
نه ز بخت انتظاری، نه به دوست راه دارم

 

به در ِ سرای او سر ، بزدم به حلقه ی در
که به سر ز مهرش افسر عوض کلاه دارم

 

شده‌ام اگر غزلخوان، به گل جمال جانان
غم هجر او فراوان ، به دلم نگاه دارم

 

بده (ساقی) آن پیاله که شده مرا حواله
به امید استحاله دل و دین تباه دارم

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)

آوای عشق می‌شنویم از صدای تو

(در رثای خسروِ آواز ، استاد شجریان)

 

آوای عشق ، می‌شنویم از صدای تو
وقتی به گوش‌مان برسد "ربنای" تو

 

ای خسروِ ترانه و آوازه خوان عشق!
هرکس که مدعی تو شد ، شد گدای تو

 

نام و نوای توست ، پر آوازه تا ابد...
کی می‌رسد کسی به زمانه به پای تو؟

 

گویی ز تار و پود حریر آفریده است
حلقوم مخملین شده‌ات را ، خدای تو

 

آرام و دلکش‌ست که در خواب می‌برد
نرمین طنینِ زمزمه ی "لای لای" تو

 

ای در نوای نای تو ، صوت فرشتگان!
رفتی به عرش چونکه زمین نیست جای تو

 

در اربعین سروَر و سالار کربلا...
دل‌ها به غم نشست ز داغ عزای تو

 

آتش کشد زبانه ز داغت ، ز سینه ها...
چون شعله‌ای که هست ز سوز صدای تو

 

سرو چمان چو تاک شده خم به بوستان
وقتی که دید ، خم شده قدّ رسای تو

 

بلبل ، خمود گشت و فرو مُرد نغمه ‌اش
وقتی خموش گشت به بستان ، نوای تو

 

از داغ جانگداز تو ای نغمه ساز عشق!
"بیگانه سوخت تا چه رسد آشنای تو"

 

مدح تو نیست درخور طبع قلیل من
تا گوید آنچه را که بوَد در سزای تو

 

وقتی که یک وطن شده وَصّاف حسن تو 
یعنی که عالمی ‌ست به مدح و ثنای تو

 

بیچاره آن‌کسی که پس از مرگ هم ز بخل
می‌سوزد از فنای خود و ، از بقای تو

 

بیچاره تر کسی که ز ذات پلید خود
توهین کند به آن که بوَد ، مبتلای تو

 

آن سفله‌ای که شهره بوَد در تمام شهر
از "ابلهی" ؛ چگونه بداند "بهای" تو ؟

 

تهمت زند به مرده و زنده بشوق نان
نفرین کند ز جهل ، به جای دعای تو

 

نَه عالِم و نه عارف و نَه نکته دان بوَد
کِی می‌توان ، که درک کند اعتلای تو ؟

 

باشد که در معاد ببیند تقاص خویش
افتد ز خودسری و خباثت به پای تو

 

وقتی که "ربنای" تو دل می‌برد ز خلق
یعنی که لطف حق شده شامل برای تو

 

(ساقی) به رسم تعزیت این چامه را سرود
در شام غربتت ز تعب ، در رثای تو...

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)
پنجشنبه شب 99/7/17 مقارن با شام اربعین حسینی (ع)

, حضرت خورشید! سلام علیک

(اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یٰا عَلِی بْن موسَی الرّضاء)

(اذن دخول)

 

حضرت خـــورشـــید! ســـلامٌ علیـک
آیــت تــــوحـیــــــــد! ســـلامٌ علیـک

 

خــاک نشــین حـــــرم خـــواهــــرت
حضرت معصـــومـه‌ی جـــانپـــرورت

 

زائــــر درگــــاه شمـــا از قـــــم است
خسته و درمـانـده و سردرگــم است

 

آمـــده‌ تـــا بــوسـه بـه خــاکـت زنــم
بــوسـه بــه آن درگـــــه پــاکـت زنــم

 

اذن دخـــولـــم نـــدهـــی وای ِ مــن!
گــوش فلـک ، کــــر کنـــد آوای مــن!

 

ای کــه خطـــابخـش همـــه عـــالمی
ســرمـــــه‌ی چـشمــــان بنــــی آدمی

 

راه بــــده بـــر مـــنِ بــی پـــا و ســر
کـن دمـی از عــاطفـــه بـر مــن نظــر

 

آمــــده‌‌‌ام تـــا کــه نگـــــاهــــم کنــی
عفـــو و کـــرم توشه‌ی راهــــم کنــی

 

عبـــد گنـهـکــــار خـــــدایــــم ولـــی
نیست مـــرا جـــــرم بجـــز کــاهلــی

 

ضـــامـــن آهـــوی خــــراسـان تـویی
روز جـــــزا ، شـــافــــع انسـان تـویی

 

ضـــامـــن من بــاش بـه درگـــاه حق
تـا کـه کنــم عـِـــلم و عمـــل منطبـق

 

گرچــه پــریشــانــم و درمـــانـــده‌ام
مضطـــرب الحـــالــم و شـرمنـــده‌ام

 

گرچـه شکسـته‌ست مــرا بــال و پــر
نیست مـــرا جـــز تــو امیـــدی دگــر

 

بــاز بگـــویـــم بــه هــــزاران امیــــد
ای که مـــرادی تو و من هم مـــریـــد

 

حضــرت خــورشــید! پنـــاهـــم بـده 
گرچـه ســــیه‌روی ، تــو راهــــم بـده

 

ای کـــه تــو داری ز دل مـــن خبـــــر
نـــزد خـــــدا آبــــرویـــم را ، بخـــــر

 

گرچـه خـــــدا محــــرم دل‌هـــا بــوَد
عـــالِــم کـــل بــر همـــه دنیــــا بــوَد

 

واســط خیــری چــو بـــه درگـــاه او
خیـــر مــرا خـــواه و بــه او بــازگــو

 

قفـــل مـرا نیست به جـــز تــو کلیــد
نیســتـم از درگـــــه تــــو ، نــاامیـــد

 

قفــــل مــرا ، بــا نگهــی بـــــاز کـــن
مظهــــر اعجــــازی و اعجــــاز کـــن

 

(ساقی) هشــتم بــده جــــام مــــراد
جـــان تـــو و جـــان امـــــامِ جــــواد

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)

1388

بغض و حسد و کبر و غرور و کینه

(تکبر)

بغض و حسد و کبرو غرور و کینه

چون جمع شود ، سیاه گردد سینه‌

آن‌دل که بود تهی ازین پنج صفت

آن را تو مخوان دل ، که بود آیینه

سید محمدرضا شمس (ساقی)

هرگز گمان مکن که درختت تناور است

(رسم زمانه)

هرگز گمان مکن که درختت تناور است

از آبروی ماست که بر شاخه‌ات بر است

ما را نیاز نیست به تقدیر ناخلف...

رسم زمانه است که نامرد پرور است

سید محمدرضا شمس (ساقی)

عطر گندم‌زارها از نفخهٔ خوشبوی توست

(قامت دلجو)

 

عطر گندم‌زارها از نفحهٔ خوشبوی توست
پیچ نیلوفر ، نماد طره ی گیسوی توست

 

آسمان با آن بزرگی رنگ بازد پیش تو
آبی هفت آسمان از آبی مینوی توست

 

عارفی گفتا که در مسجد به هنگام نماز
قبلهٔ محراب، مایل بر خم ابروی توست

 

چون زلیخا می‌کند افسون ، نگاه مست تو
یوسف کنعان، اسیر نرگس جادوی توست

 

جعد گیسویت ز غنچه برده دل در بوستان
چشم نرگس، مات آن زلفین تو در توی توست

 

لعل لب ‌هایت گرفته باج ، از رنگ شراب
سرخی آلاله ها از سرخی گلروی توست

 

سرو اگر سر می‌کشد هر دم به سوی آسمان
طالب روی تو و آن قامت دلجوی توست

 

ترک چین با آن همه رعنایی و افسونگری
محو زیبایی روی و دیده ی هندوی توست

 

لیلی و شیرین و عذرا و زلیخا هر یکی...
در سپاه گیسوی تو کمتر از یک موی توست

 

گردش چشمان تو چون گردش جام شراب
(ساقی) میخانه، دستان تو و بازوی توست

 

سید محمدرضا شمس (ساقی)